Sąd wieczystoksięgowy może oddalić wniosek o wpis, jeśli posiada wiedzę z urzędu o wadach prawnych podstawy takiego wniosku. Orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 lutego 2016 r.

Sprawa została wniesiona na wokandę wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich. Jego zastrzeżenia budził fakt, iż w postępowaniu wieczysto-księgowym sąd władny badać jest jedynie formalne aspekty wniosku. Jeśli zatem posiada z urzędu informacje, że podstawa prawna tegoż wniosku jest wadliwa, np. akt notarialny jest podrobiony bądź powstał na skutek wady oświadczenia woli, to nie byłby zdolny do oddalenia takiego wniosku.

W obecnym stanie prawnym, art. 626(8) par. 2 k.p.c stanowi, że rozpoznając wniosek o wpis, sąd wieczystoksięgowy bada jedynie jego treść i formę, dołączone do niego dokumenty oraz treść księgi wieczystej. Natomiast zgodnie z art. 626(9) k.p.c. sąd oddala wniosek, jeżeli brak jest podstaw albo istnieją przeszkody do jego dokonania.

Uprzednio obowiązujący art. 46 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 707) przewidywał, że postanowienie odmawiające dokonania wpisu może opierać się na okolicznościach, które są powszechnie znane lub doszły do wiadomości sądu rejonowego w inny sposób. Przepis ten wykreślono w noweli z 2001 r. Procedura cywilna nie przewiduje podobnego rozwiązania.

Sąd Najwyższy rozpoznał pytanie prawne RPO dotyczące zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego. Stanowisko sądu było zbieżne z prezentowanym we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich.

W pytaniu prawnym Rzecznik za uzasadniony uznał pogląd, w myśl którego sąd wieczystoksięgowy może odmówić wpisu w księdze wieczystej, gdy istnieje znana mu urzędowo przeszkoda do jego dokonania. W takiej sytuacji sąd jest uprawniony do oddalenia wniosku o wpis z uwagi na brak podstaw do jego dokonania. Tak też orzekł Sąd Najwyższy.