Trwają prace nad rozszerzeniem kręgu spadkobierców ustawowych i zaliczeniem do nich dziadków spadkodawcy i w pewnym zakresie ich zstępnych, nadto zaś pasierbów spadkodawcy, czyli dzieci małżonka spadkodawcy nie będących dziećmi zmarłego. Przy tym pojęcie „dziadków spadkodawcy” obejmować będzie zarówno dziadka, jak i babkę spadkodawcy niezależnie od tego, czy występują oni po kądzieli czy po mieczu.
W tym celu Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja ta obejmowałaby – poza Kodeksem cywilnym – także ustawę, z 17 czerwca 1966 r., o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU z 2005 r., nr 229, poz. 1954 ze zm.), ustawę, z 29 sierpnia 1997 r., Prawo bankowe (DzU z 2002 r., nr 72, poz. 665 ze zm.) oraz ustawę, z 28 lutego 2003 r., Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU z 2003 r., nr 60, poz. 535 ze zm.).
Obecnie, zgodnie z art. 931 – 35 k.c., w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Przy tym, jeżeli dziecko spadkodawcy nie przeżyło go, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada dalszym zstępnym, czyli wnukom, prawnukom itd. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są zaś do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo lub zstępni rodzeństwa. Natomiast w braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada jego małżonkowi, zaś w razie braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa. Tak więc zarówno dziadkowie, ciocie, wujowie, stryjenki i stryj, jak i pasierbowie nie mają obecnie szansy na dziedziczenie ustawowe i mogę być jedynie spadkobiercami testamentowymi. Nie jest przy tym istotne, że bardzo często lwia część majątku powstała wysiłkiem dziadków spadkodawcy. Ustawodawca zadecydował bowiem, że ostatecznie w wypadku braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo w wypadku cudzoziemca Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Jak podkreślają projektodawcy nowelizacji, pojawienie się sukcesora majątku stwarza szansę na kontynuację gospodarczego użytku majątku należącego do spadkodawcy (po jego śmierci) oraz służy ochronie bezpieczeństwa obrotu, przy tym istnieje ścisłe powiązanie prawa spadkowego z prawem rodzinnym. Zdaniem projektodawców prawo spadkowe winno umacniać więzi rodzinne. Jak stwierdzono w uzasadnieniu projektu, obecne unormowanie kręgu spadkobierców ustawowych nie w pełni odpowiada tym założeniom i oczekiwaniom, gdyż za wąsko ujęto w nim krąg spadkobierców ustawowych. W wyniku tego zbyt często dochodzi do dziedziczenia ustawowego przez gminy lub Skarbu Państwa. Dzieje się tak mimo pozostawania przy życiu w chwili śmierci spadkodawcy członków jego rodziny, nie mieszczących się jednak wśród osób zaliczonych przez ustawodawcę do kręgu spadkobierców ustawowych. Dlatego też za poszerzeniem kręgu krewnych spadkodawcy, zaliczanych do jego spadkobierców ustawowych, o dziadków i ich zstępnych, przemawiają nie tylko względy słuszności, lecz również przekonanie, że służyć to będzie umocnieniu więzów rodzinnych oraz że jest zgodne z ideą jak najlepszego użytku gospodarczego z majątku spadkodawcy.
Zgodnie z projektem art. 932 – 935 k.c. mają otrzymać następujące brzmienie:
„Art. 932. § 1. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.
§ 2. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
§ 3. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
§ 4. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
§ 5. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
Art. 933. § 1. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.
§ 2. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Art. 934. § 1. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych.
§ 2. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.
§ 3. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Art. 935. W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.”
Przy tym po art. 934 k.c. zostanie dodany art. 9341 k.c. w brzmieniu „w braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.”
Trzeba zauważyć, że proponowana nowelizacja wpisuje się w nurt zmian w prawie spadkowym, o którym pisaliśmy już we wcześniejszych aktualnościach. Przy tym zmiana ta może wydatnie wpłynąć na stan prawny nieruchomości ograniczając przypadki, gdy do dziedziczenia powołana zostaje gmina albo Skarb Państwa jako spadkobiercy ustawowi, z wyłączeniem dalszych krewnych spadkodawcy. Tym samym majątek rodzinny, który na skutek nieprzewidzianych okoliczności obecnie przypadłby gminie albo Skarbowi Państwa, pozostanie własnością krewnych spadkodawcy lub jego małżonka.
aktualności prawne
