Projekt architektoniczny stanowi przedmiot praw autorskich jako jeden z przejawów działalności twórczej o indywidualnym charakterze, utrwalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W art. 1 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazano, że przedmiotem praw autorskich jest również utwór architektoniczny, architektoniczno-urbanistyczny i urbanistyczny.
Z tytułu wykonanego dzieła architektom przysługują prawa autorskie osobiste, mające charakter niezbywalnych i nieograniczonych w czasie, oraz prawa autorskie majątkowe, czyli prawa zbywalne, które mogą być przenoszone na inne osoby w drodze czynności prawnych bądź w drodze dziedziczenia. Do praw autorskich osobistych należą m.in. prawo do autorstwa, do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem bądź pseudonimem, prawo do nienaruszalności treści i formy, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Wśród praw autorskich majątkowych można wymienić prawo do korzystania z utworu, rozporządzania nim i pobierania wynagrodzenia za korzystanie z niego.
Zmiana dzieła architektonicznego może stanowić naruszenie integralności utworu. Naruszeniem tym jest osłabienie czy zerwanie więzi istniejącej pomiędzy twórcą a jego utworem. Taką wykładnię przyjęto w orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 października 1997 r. I Aca 477/97, w którym podkreślono, iż nie każda zmiana dowolnego elementu treści lub formy utworu narusza prawo do jego integralności, lecz tylko taka jego zmiana, która „zrywa” lub „osłabia” więź twórcy z utworem, usuwa lub narusza więź między utworem a cechami indywidualizującymi jego twórcę. Tak oznaczonych cech naruszenia prawa do integralności utworu nie spełniają drobne zmiany elementów jego treści i formy, które nie uchylają atrybucji. Uzależnienie ochrony od występowania w utworze cechy indywidualności nie oznacza zarazem, aby cecha ta miała przejawiać się w jakimś określonym stopniu jej natężenia. Także w razie minimalnego stopnia indywidualności dopuszczalne jest kwalifikowanie ujawniającego tę cechę utworu jako przedmiotu prawa autorskiego.
Dla możliwości indywidualnego ukształtowania wytworu intelektualnego rozstrzygające jest to, czy w pracy autora skierowanej na wytworzenie tego wytworu aktualizują się możliwości wyboru elementów jego treści i/lub formy. Właśnie stwierdzenie takich możliwości uzasadnia generalną ocenę zdatności wytworu intelektualnego do uzyskania ochrony w prawie autorskim. Nie uchyla to jednak potrzeby dokonywania in concreto ocen wartościujących w celu rozstrzygnięcia pytania, czy zrealizowane przez autora wybory prowadzą do indywidualnego ukształtowania utworu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 czerwca 2003 r. I ACa 510/03).
Naruszenie prawa do integralności przejawiać się może nie tylko w zmianach lub pominięciach części utworu, lecz także we wprowadzanych do utworu uzupełnieniach czy dodatkach. Nie jest natomiast naruszeniem integralności utworu dokonanie zmian mających na celu dostosowanie budynku do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Realizacja autorskich praw osobistych, do których należy m.in. prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, następuje w trybie powództwa o ochronę autorskich praw osobistych, a nie w drodze przepisów prawa budowlanego (wyrok NSA w Poznaniu z dnia 26 stycznia 2001 r., II S.A./Po 2404/99). Z powyższego wynika, że mimo iż projektant ma szereg uprawnień wynikających z przepisów Prawa budowlanego do m.in. żądania od kierownika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie możliwości powstania zagrożenia albo w przypadku wykonania robót niezgodnie z projektem, to dochodzenie roszczeń architekta jest możliwe na drodze cywilnoprawnej, a nie administracyjnej.
Wśród środków ochrony prawnej, przysługujących architektowi w razie naruszenia przysługujących mu autorskich praw majątkowych, są:
1) powództwo o zaniechane działania zagrażającego prawom osobistym (np. zmiany utworu bez zgody jego twórcy);
2) powództwo o usunięcie skutków dokonanego naruszenia (np. sprostowanie nieprawdziwej informacji o autorstwie dzieła);
3) powództwo o zapłatę zadośćuczynienia za zawinione naruszenie praw.
W razie naruszenia autorskich praw majątkowych, uprawniony może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:
1) zaniechania naruszania;
2) usunięcia skutków naruszenia;
3) naprawienia wyrządzonej szkody:
a) na zasadach ogólnych albo
b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
4) wydania uzyskanych korzyści.
Niezależnie od roszczeń określonych powyżej, uprawniony może się domagać:
1) jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd;
2) zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu Twórczości Promocji, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek.
Uprawionemu przysługuje katalog środków ochrony prawnej, z których w razie naruszenia może skorzystać.
www.kancelariapolak.pl
aktualności prawne
