Służebność przesyłu

Jeszcze do niedawna większość urządzeń przesyłowych, służących m. in. do doprowadzania i odprowadzania płynów, gazu, energii elektrycznej czy pary, a usytuowanych na prywatnych gruntach, nie miało uregulowanego stanu prawnego. Nowelą kodeksu cywilnego z sierpnia 2008 r. została wprowadzona instytucja służebności przesyłu, która jest trzecim tego rodzaju ograniczonym prawem rzeczowym obok służebności gruntowej i osobistej. Służy określeniu wzajemnych praw i obowiązków (gł. co do dostępu do cudzej nieruchomości) między właścicielami nieruchomości, na której takie urządzenia się znajdują, oraz przedsiębiorcami przesyłowymi, do których te urządzenia należą.

 

Przepisy kodeksowe (art. 305¹ k.c.) określają, że służebność przesyłu ustanawia się na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego, który jest właścicielem urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 kodeksu cywilnego (np. rur, linii wysokiego napięcia, światłowodów) lub który zamierza takie urządzenia dopiero wybudować. Służebność przesyłu powinna mieć swoje źródło w umowie zawartej w formie aktu notarialnego. W umowie takiej należy określić treść ustanawianej służebności, czyli szczegółowo ustalić zakres czynności, które przedsiębiorca przesyłowy może wykonywać na nieruchomości. Istnieje możliwość nieodpłatnego ustanowienia służebności przesyłu, lecz w większości wypadków właściciel nieruchomości jest zainteresowany otrzymywaniem wynagrodzenia za znoszenie ciężaru służebności. Jeśli tak się staje, niezwykle ważne jest umowne ustalenie wysokości zapłaty. Służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa.

 

Prawo (art. 305² k.c.) przewiduje także możliwość ustanowienia przez sąd służebności przesyłu. Sytuacja taka może mieć miejsce, gdy jedna ze stron – czy to przedsiębiorca przesyłowy, czy właściciel nieruchomości – odmawia zawarcia umowy, np. gdy strony nie mogą dojść do porozumienia co do warunków. Wtedy zakres orzeczenia sądu będzie uwzględniał postanowienia, jakie obejmowałaby umowa o służebność, w tym wynagrodzenie dla właściciela nieruchomości.

 

W celu uzyskania służebności przesyłu na drodze sądowej, trzeba spełniać określone wymogi. Wniosek o ustanowienie służebności przesyłu składa się do sądu właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. Wpis sądowy do tego wniosku, zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wynosi 200 zł. Dokumenty wymagane do złożenia wniosku to m.in.:

• aktualny odpis z księgi wieczystej dla nieruchomości, na której znajdują się urządzenia przesyłowe, na okoliczność potwierdzenia przysługującego właścicielowi prawa własności nieruchomości;

• mapka do celów prawnych lub inne dokumenty, na okoliczność wykazania istnienia oraz miejsca ulokowania na nieruchomości urządzeń przesyłowych;

• wypis z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (jeśli istnieje);

• pismo skierowane przez właściciela nieruchomości do przedsiębiorstwa przesyłowego, na okoliczność stwierdzenia, że właściciel nieruchomości dążył do zawarcia z przedsiębiorstwem przesyłowym umowy o ustanowienie służebności przesyłu, bez konieczności przeprowadzania postępowania sądowego;

• pismo, w którym przedsiębiorstwo przesyłowe odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, na okoliczność wykazania, że spełniona została przesłanka przepisu z art. 305² § 2 k.c.

 

Służebność przesyłu jest mocno powiązana z instytucją służebności gruntowej. Wynika to z faktu, iż ustawodawca w kwestiach nieuregulowanych odsyła do przepisów dotyczących służebności gruntowych (art. 305⁴ k.c.). Służebność gruntowa wraz ze służebnością przesyłu są jedynymi ograniczonymi prawami rzeczowymi, które można zasiedzieć. Ważną konsekwencją tego faktu jest to, że przedsiębiorca przesyłowy może ubiegać się o stwierdzenie przez sąd zasiedzenia służebności przesyłu, po spełnieniu wymaganych przesłanek, jakimi są:

1.      Widoczne i trwałe korzystanie z urządzeń przesyłowych, które znajdują się na cudzej nieruchomości.

2.     Upływ czasu. Dla korzystania takiego w dobrej wierze (korzystanie przez przedsiębiorcę przesyłowego z służebności w taki sposób, jakby ta służebność mu przysługiwała) wymagany okres to lat 20. W przypadku, gdy przedsiębiorca przesyłowy miał lub powinien mieć świadomość, że urządzenia przesyłowe znajdują się na nieruchomości, do której przedsiębiorca przesyłowy nie posiada tytułu prawnego, potrzeba jest upływu lat 30.

 

W praktyce oznacza to, że jeśli urządzenie przesyłowe powstało ponad 30 lat temu i jest stale używane, przedsiębiorca przesyłowy raczej nie będzie chętny do zawierania umowy służebności i zapłaty określonego wynagrodzenia, gdyż taniej i być może szybciej nabędzie taką służebność w drodze jej zasiedzenia. Istnieje ponadto ryzyko, że przedsiębiorca przesyłowy nie będzie zainteresowany podpisaniem umowy służebności, która go niepotrzebnie obciąża finansowo, tym bardziej, że istnieje inny sposób, w jaki może swój cel osiągnąć. Chodzi o tryb art. 124 i następnych artykułów ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Budowa urządzeń przesyłowych stanowi bowiem realizację celu publicznego w rozumieniu art. 6 tej ustawy. Uregulowane w art. 124 przytaczanej ustawy zezwolenie na zakładanie urządzeń przesyłowych wprowadza instytucję zwaną służebnością publiczną. Zezwolenie takie następuje w drodze decyzji odpowiedniego organu i może w związku z tym podlegać egzekucji w drodze administracyjnej, co daje przedsiębiorcy efektywny i szybki środek dla realizacji swoich inwestycji. Tą instytucję przedsiębiorca może również wykorzystywać do przeprowadzania stosownych konserwacji albo usuwania awarii urządzeń przesyłowych, nawet w przypadku, gdy instalacja nie ma uregulowanego statusu prawnego.