Właściciele nieruchomości skarżą się na brak możliwości ubiegania się o zwrot nieruchomości nabytych przez gminy na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.
Kwestię tę poruszył Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: RPO) w reakcji na skargi właścicieli nieruchomości w liście skierowanym do ministra infrastruktury. Zdaniem RPO art. 216 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. nr 102, poz. 651 z późn. zm., dalej: u.g.n.) jest sprzeczny z konstytucją. Przepis ten przyznaje możliwość ubiegania się o zwrot nieruchomości nabytych przez Skarb Państwa na podstawie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (tekst jednolity Dz. U. z 1991 r. nr 30, poz. 127 ze zm.) na zasadach określonych w art. 136 i nast. u.g.n. RPO zauważył, że art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. odnosi się jedynie do nieruchomości nabytych przez Skarb Państwa. Natomiast dosłowne brzmienie wskazanego wyżej przepisu nie daje podstaw do uznania, że przepis ten umożliwia zwrot nieruchomości nabytych na rzecz jednostki samorządu terytorialnego (gminy).
W orzecznictwie sądowym w omawianej kwestii prezentowany jest pogląd, że skoro nieruchomość została zbyta nie na rzecz Skarbu Państwa a jednostki samorządu terytorialnego, to dyspozycja art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. nie pozwala na to, aby taka nieruchomość była objęta decyzją o zwrocie (tak orzekł, np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 20 marca 2008 r., sygn. akt II SA/Rz 888/07).
RPO jest zdania, że art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. jest niezgodny z konstytucją, przepis ten narusza bowiem zasadę równego traktowania, ponieważ z punktu widzenia właściciela nieruchomości nie ma znaczenia to czy nieruchomość jest nabywana na rzecz Skarbu Państwa, czy na rzecz gminy. Podmioty te muszą być traktowane równo. Prowadzi to do sytuacji, w której możliwość żądania zwrotu nieruchomości wywłaszczonej na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, mają tylko podmioty wywłaszczone na rzecz Skarbu Państwa. Właściciele nieruchomości, którzy na podstawie tej ustawy zostali pozbawieni własności nieruchomości na rzecz gminy w drodze decyzji o wywłaszczeniu bądź na podstawie umowy, zostali z niezrozumiałych względów, pozbawieni przez ustawodawcę możliwości żądania zwrotu nieruchomości. Rozwiązanie to jest zatem niezgodne z zasadą, że w razie wykorzystania nieruchomości na cel publiczny, powstaje obowiązek jej zwrotu, a wynika to z art. 21 Konstytucji.
Warto przypomnieć, że zgodnie z pierwotnym brzmieniem ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, wywłaszczenie mogło nastąpić na rzecz państwa, na cele i według zasad określonych w ustawie tylko wówczas, gdy nieruchomość nie może być nabyta w drodze umowy (art. 53 ust. 1 ustawy). Jednak zmiany, które zaszły w Polsce w latach 1989-1990 spowodowały m.in. istotne modyfikacje ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Ustawa z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. nr 79, poz. 464) zmieniła art. 53 ust. 1 z dniem 5 grudnia 1990 r., umożliwiając wywłaszczenie nieruchomości na cele publiczne również na rzecz gminy. Zasady te obowiązywały do dnia wejścia w życie u.g.n., czyli do 1 stycznia 1998 r. W tym okresie, na podstawie prawnej tj. ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, według tych samych zasad, Skarb Państwa oraz gminy nabywały własność nieruchomości z przeznaczeniem na określone cele publiczne. Przyznanie gminie prawa do nabywania własności nieruchomości na cele publiczne, wynikało z wprowadzenia ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.) - samorządu terytorialnego i przekazania mu części kompetencji organów administracji rządowej.
Zdaniem RPO, w przypadku art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. ustawodawca wprawdzie uregulował kwestię możliwości odpowiedniego stosowania przepisów art. 136 i nast. u.g.n. do nieruchomości nabytych na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, ale dokonał tego w sposób niepełny. Dlatego też omawiany przepis budzi wątpliwości, co do jego zgodności z konstytucją.
W konsekwencji RPO zwrócił się do ministra infrastruktury o podjęcie działań legislacyjnych, które miałyby na celu wprowadzenie przepisów umożliwiających ubieganie się o zwrot nieruchomości nabytych przez gminy na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.
aktualności prawne
