Lokal socjalny tylko dla wybranych

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na problem pozbawienia ochrony w postaci uprawnienia do lokalu socjalnego osób zajmujących mieszkania, które nie należą do publicznego zasobu mieszkaniowego. W wyniku zmian wprowadzonych z dniem 1 stycznia 2005 r. do ustawy o ochronie praw lokatorów do art.14 tej ustawy dodany został ust.7, pozbawiający określone grupy osób, które utraciły tytuł prawny do lokalu niewchodzącego w skład publicznego zasobu mieszkaniowego, dotychczasowej ochrony w postaci obligatoryjnego prawa do lokalu socjalnego.

Zgodnie z art.14 ust.4 ustawy o ochronie praw lokatorów, sąd nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec:

• kobiety w ciąży;
• małoletniego, niepełnosprawnego w rozumieniu przepisów ustawy o pomocy społecznej lub ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałą;
• obłożnie chorych;
• emerytów i rencistów spełniających kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej;
• osoby posiadającej status bezrobotnego;
• osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały.

Orzeczenie takie może być wydane przez sąd, gdy osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany.

Jednakże w myśl art. 14 ust.7 cytowanej ustawy, przepisu ust. 4 nie stosuje się do osób, które utraciły tytuł prawny do lokalu niewchodzącego w skład publicznego zasobu mieszkaniowego, z wyjątkiem osób, które były uprawnione do używania lokalu na podstawie stosunku prawnego nawiązanego ze spółdzielnią mieszkaniową albo z towarzystwem budownictwa społecznego. Przy czym, przepisu tego nie stosuje się do umów o używanie lokali mieszkalnych, zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, tj. przed dniem 1 stycznia 2005 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich nie negował i nie neguje obecnie potrzeby zrównoważenia ochrony interesów najemców i wynajmujących. Jednak stwierdzić trzeba, że zasada przyjęta w omawianym art. 14 ust.7, budzi wątpliwości co do jej zgodności z Konstytucją RP. W świetle bowiem tego przepisu pozbawienie osób takich jak kobiety w ciąży, obłożnie chorzy, bezrobotni, itd. prawa do lokalu socjalnego orzekanego obligatoryjnie przez sąd następuje wyłącznie z powodu zajmowania lokalu niewchodzącego w skład publicznego zasobu mieszkaniowego. To zaś narusza zasadę równości wyrażoną w art.32 ust.l Konstytucji RP w związku z zasadą sprawiedliwości społecznej, o której stanowi art.2 Konstytucji RP. Kilkuletni okres obowiązywania art.14 ust.7 ustawy o ochronie praw lokatorów bez wątpienia pozwala już na ocenę funkcjonowania tej normy w praktyce. Zwłaszcza cenne uwagi w omawianym zakresie formułowane są przez komorników sądowych, którzy wykonując egzekucję z nieruchomości w przypadku, gdy w wyroku eksmisyjnym sąd nie orzekł o prawie do lokalu socjalnego, stają przed dylematem, czy dokonać eksmisji np. kobiety w ciąży, niepełnosprawnego, czy obłożnie chorego do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe. W myśl bowiem art.1046 §4 k.p.c, wykonując obowiązek opróżnienia lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika na podstawie tytułu wykonawczego, z którego nie wynika prawo dłużnika do lokalu socjalnego lub zamiennego, komornik usunie dłużnika do innego lokalu lub pomieszczenia, do którego dłużnikowi przysługuje tytuł prawny i w którym może zamieszkać. Jeżeli dłużnikowi nie przysługuje tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać, komornik wstrzyma się z dokonaniem czynności do czasu, gdy gmina na wniosek komornika, wskaże dłużnikowi tymczasowe pomieszczenie, nie dłużej jednak niż przez okres 6 miesięcy. Po upływie tego terminu komornik usunie dłużnika do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe wskazanej przez gminę właściwą ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu. Usuwając dłużnika do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe, komornik powiadomi właściwą gminę o potrzebie zapewnienia dłużnikowi tymczasowego pomieszczenia. Stosownie zaś do art.4 ust.2a ustawy o ochronie praw lokatorów, w przypadku wykonywania przez komornika obowiązku opróżnienia lokalu, o którym mowa w art. 1046 § 4 ustawy Kodeks postępowania cywilnego gmina wskazuje tymczasowe pomieszczenie albo noclegownię, schronisko lub inną placówkę zapewniającą miejsca noclegowe, chyba że pomieszczenie odpowiadające wymogom tymczasowego pomieszczenia wskazał wierzyciel lub dłużnik albo osoba trzecia.

Analiza spraw napływających do Rzecznika Praw Obywatelskich wskazuje, że najczęściej dłużnikowi nie przysługuje tytuł prawny do innego lokalu, w którym mógłby zamieszkać, a gmina nie dysponuje pomieszczeniami tymczasowymi (w ogóle bądź w wystarczającym stopniu). Zatem maksymalnie po 6 miesięcznym okresie oczekiwania na wskazanie przez gminę pomieszczenia tymczasowego, komornik usuwa dłużnika do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsce noclegowe. Wówczas bez względu na osobę dłużnika i sytuację, w jakiej się znajduje, przekwaterowanie następuje do noclegowni, czy schroniska.

Wprowadzenie art.14 ust.7 doprowadziło do zupełnie niezrozumiałego pokrzywdzenia pewnej grupy lokatorów, bowiem byłemu lokatorowi zajmującemu lokal wchodzący w skład publicznego zasobu mieszkaniowego, który należy do grona osób z art.14 ust.4, sąd przyzna prawo do lokalu socjalnego, podczas gdy osoba, która utraciła tytuł prawny do lokalu niewchodzącego do tego zasobu, nie uzyska takiego prawa, pomimo znajdowania się w identycznym położeniu, chyba, że była uprawniona do używania lokalu na podstawie stosunku prawnego nawiązanego ze spółdzielnią mieszkaniową, albo z towarzystwem budownictwa społecznego. Tym samym grupa osób „najsłabszych”, zasługujących na szczególną ochronę ze strony państwa, została jej pozbawiona dlatego, że gminy nie realizują w należytym zakresie swojego ustawowego obowiązku tworzenia zasobu lokali socjalnych.

Na szczególnie trudną sytuację zwracają uwagę komornicy, gdy idzie o dokonanie eksmisji dłużników bez prawa do lokalu socjalnego, wśród których znajduje się małoletni. W takim przypadku komornicy poszukują rozwiązania problemu na gruncie przepisów ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zwracają się do sądu o wydanie zarządzeń w trybie art.109 §2 pkt 5 kro, tj. zarządzeń o umieszczeniu małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Zatem konsekwencją nieobjęcia małoletniego i sprawującego nad nim opiekę ochroną w postaci uprawnienia do lokalu socjalnego, może być nawet rozdzielenie go z rodziną. Skoro nie jest możliwe umieszczenie małoletniego w noclegowni czy schronisku, zachodzi konieczność umieszczenia go w placówce opiekuńczej lub opiekuńczo-wychowawczej. W takim przypadku wyłącznym powodem rozdzielenia dziecka z rodzicami byłaby niemożność zapewnia mu odpowiednich warunków mieszkaniowych, nawet, gdy władza rodzicielska wykonywana jest we właściwy sposób.

Rozważania te niezbicie wskazują na pilną potrzebę zmiany stanu prawnego w omawianym zakresie.