 Zasada zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, jeżeli nieruchomość nie została użyta na cel publiczny, który był powodem wywłaszczenia, ma rangę konstytucyjną. Zasada ta obejmuje równocześnie nie tylko zwrot prawa własności, ale również prawa użytkowania wieczystego, a także ograniczonych praw rzeczowych.
3 kwietnia 2008 r., w sprawie o sygnaturze K 6/05, Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone wnioski Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące zwrotu wywłaszczonej nieruchomości i orzekł, że:
- art. 136 ust. 6 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji;
- art. 137 ust. 2 powyższej ustawy w zakresie, w jakim uzależnia zwrot części wywłaszczonej nieruchomości niezagospodarowanej na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu od istnienia możliwości zagospodarowania jej zgodnie z postanowieniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w dniu złożenia wniosku o zwrot części nieruchomości, a w przypadku braku planu zagospodarowania przestrzennego – zgodnie z ustaleniami decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu – albo jeżeli przylega do nieruchomości stanowiącej własność osoby wnioskującej o zwrot, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 21 ust. 2, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji;
- art. 229a powyższej ustawy jest niezgodny z art. 21 ust. 2 w związku z art. 64 ust. 2 oraz z art. 7 Konstytucji.
Art. 136 ust. 6, cytowanej ustawy, wyłączał stosowanie regulacji dotyczącej zwrotu własności wywłaszczonych nieruchomości w przypadku wywłaszczenia prawa użytkowania wieczystego. Art. 137 ust. 2 zasadniczo stwierdza, że jeżeli cel wywłaszczenia został zrealizowany tylko na części wywłaszczonej nieruchomości, zwrotowi podlega pozostała część, ale jedynie gdy istnieje możliwość jej zagospodarowania zgodnie z planem miejscowym obowiązującym w dniu złożenia wniosku o zwrot, a w przypadku braku planu miejscowego – zgodnie z ustaleniami decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu – albo jeżeli przylega do nieruchomości stanowiącej własność osoby wnioskującej o zwrot. Art. 229a stwierdzał zaś, że nie podlega zwrotowi wywłaszczona nieruchomość także wówczas, gdy przed 1 stycznia 1998 r. została wydana decyzja wywłaszczeniowa, w której określono cel wywłaszczenia, który wprawdzie nie został zrealizowany, ale zrealizowano inny cel publiczny, który w dacie wydania decyzji wywłaszczeniowej mógłby być podstawą wywłaszczenia, gdyby go wtedy brano pod uwagę. Te regulacje, jako niekonstytucyjne, przechodzą już do historii prawa polskiego.
Jak uzasadnił swoje stanowisko Trybunał Konstytucyjny, zasada zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, jeżeli nieruchomość nie została użyta na cel publiczny, który był powodem wywłaszczenia, ma rangę konstytucyjną. Zasada ta obejmuje równocześnie nie tylko zwrot prawa własności, ale również prawa użytkowania wieczystego, a także ograniczonych praw rzeczowych.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził naruszenie zasady równości – poprzez nieuzasadnione zróżnicowanie sytuacji byłych właścicieli (użytkowników wieczystych i in.) w zależności od tego, czy cel wywłaszczenia zrealizowano na całej nieruchomości, czy też jedynie na jej części, co powoduje niezgodność tej regulacji z konstytucją. Przy tym, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, ograniczenie prawa majątkowego wprowadzone w kwestionowanej ustawie nie znajduje uzasadnienia w świetle zasady proporcjonalności.
Podobnie nie znajduje uzasadnienia, określone w powyższej regulacji, ograniczenie konstytucyjnej zasady zwrotu wywłaszczonej nieruchomości. Zasady tej nie należy zawężać jedynie do sytuacji, gdy cała nieruchomość stała się zbędna na cel publiczny wskazany w decyzji o wywłaszczeniu. Stąd Trybunał Konstytucyjny orzekł niezgodność z konstytucją wskazanej regulacji w zakresie, w jakim uzależnia zwrot części wywłaszczonej nieruchomości niezagospodarowanej na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu od istnienia możliwości zagospodarowania jej zgodnie z postanowieniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w dniu złożenia wniosku o zwrot części nieruchomości, a w przypadku braku planu zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z ustaleniami decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu albo jeżeli przylega do nieruchomości stanowiącej własność osoby wnioskującej o zwrot.
Trybunał przypomniał, że wywłaszczenie powinno być stosowane tylko w koniecznych przypadkach. Kwestionowany przepis stworzył natomiast sytuację, w której wyjątkowy charakter wywłaszczenia – w szczególności przesłanka „niemożności realizacji danego celu publicznego za pomocą innych środków prawnych" traci znaczenie.
Ponadto, jak wskazał Trybunał Konstytucyjny, ustawodawca może korzystać z zasady bezpośredniego działania nowego prawa, jeżeli przemawia za tym ważny interes publiczny. W przypadku tej zaś regulacji, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, żadne szczególne okoliczności nie zachodzą. Dlatego też orzeczeniem swym Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z konstytucją art. 15 ustawy z 28 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU. z 2004 r., nr 141, poz. 1492 ze zm.), zgodnie z którym wyżej wskazany przepis, art. 229a ustawy o gospodarce nieruchomościami, stosowało się również do spraw wszczętych i niezakończonych do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
Autor: Brunon Paul, radca prawny Źródło: KRN.pl, 2008.04.09
|
aktualności prawne
