Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych

Do Sejmu wpłynął prezydencki projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. W uzasadnieniu do projektu zwraca się uwagę, że w ramach zwiększonych potrzeb inwestycyjnych następuje przeznaczenie gruntów rolnych i leśnych na inne cele przede wszystkim na tereny osiedlowe i pod użytki kopalne. Straty zasobów ziemi w rolnictwie, będące wynikiem rozwoju urbanizacji, były do tej pory traktowane jako uzasadniony koszt rozwoju przestrzennego. Z założenia przyjmowano, że zasoby przestrzeni rolniczej są wystarczająco duże dla zaspokojenia obecnych i przyszłych potrzeb żywnościowych kraju nawet w przypadku ich dowolnego uszczuplenia. Jednak wobec zmian klimatu i dominacji w pokrywie glebowej Polski gleb o małych zdolnościach retencyjnych, ochrona najlepszych siedlisk glebowych nabiera istotnego znaczenia. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, gdy tych najlepszych siedlisk glebowych nie mamy w Polsce zbyt wiele.

Konieczność ochrony gruntów rolnych i leśnych przed niekontrolowaną zmianą ich przeznaczenia leży u podstaw wprowadzania do systemu prawa specjalnych rozwiązań. Współcześnie rozwiązania te można znaleźć w ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych. W swoim pierwotnym brzmieniu ustawa ta przewidywała powszechną ochronę gruntów rolnych wprowadzając jedynie wyłączenia dla użytków klas V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia innego niż organiczne oraz wyłączenia dla niewielkich powierzchni gruntów rolnych klas wyższych. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych zniosła praktycznie całkowicie ochronę gruntów klasy IV i niższych. Jak pokazała praktyka, nie wpłynęło to na ograniczenie presji inwestycyjnej na grunty wyższych klas. Niezależnie od zmiany sposobu przeznaczenia gruntów rolnych klas I-III w trybie określonym ustawą zaobserwowano niekontrolowane przeznaczanie na cele nierolnicze gruntów klas I-III w oparciu o możliwość dokonania tego w przypadku, gdy zwarty obszar projektowany do zmiany przeznaczenia nie przekraczał 0,5 ha. Ten pomyślany, jako wyjątek przepis stał się polem nadużyć stwierdzonych w orzecznictwie sądów administracyjnych. Aby temu przeciwdziałać uchwalona 8 marca 2013 r. ustawa o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych wprowadziła obowiązek uzyskiwania zgody ministra właściwego do spraw rozwoju wsi na zmianę przeznaczenia wszystkich gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III. W konsekwencji taka
zmiana uniemożliwiła pozarolniczą działalność inwestycyjną na takich użytkach bez uprzedniego uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i uzyskania w ramach procedury planistycznej zgody ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Ta słuszna co do zasady nowelizacja okazała się jednak zbyt daleko idąca. Doprowadziła bowiem do sytuacji, w której niemożliwe jest (bez przeprowadzenia kosztownej procedury planistycznej) zagospodarowanie nieruchomości zlokalizowanych wśród istniejącej, gęstej zabudowy i tym samym niemających już i niemogących mieć w przyszłości znaczenia dla produkcji rolniczej. Konieczność poprawy tego stanu stała się impulsem do próby przywrócenia pierwotnych, niekorzystnych z punktu widzenia ochrony gruntów rolnych rozwiązań, co przewidywał wniesiony do Sejmu już 22 lipca 2013 r. projekt ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odmówił podpisania przedmiotowej ustawy wskazując, że troska o zachowanie najcenniejszych gruntów rolnych oraz dbałość i środowisko wymaga, aby decyzje o przeznaczeniu na cele nierolnicze gruntów rolnych o najwyższej wartości bonitacyjnej były podejmowane wyłącznie wówczas, gdy korzyści społeczne są co najmniej adekwatne do strat wynikających z ich utraty. Zdaniem Prezydenta uchwalona w dniu 10 czerwca 2014 r. ustawa nie gwarantowała tego standardu. W dniu 10 października 2014 r. Sejm nie przyjął wniosku o ponowne uchwalenie ustawy, utrzymując tym samym obecny stan prawny. W tej sytuacji niezbędne stało się wniesienie projektu, który znosi konieczność uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego po uprzednim uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw rozwoju wsi na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III w przypadkach oczywistych, gdy planowana inwestycja prowadzi do uzupełnienia już istniejącej gęstej zabudowy. Podkreślić należy, że celem wnoszonej ustawy nie jest ułatwienie urbanizacji użytków rolnych klas I-III znajdujących się w terenach do tej pory niezainwestowanych.

W projekcie ustawy zawarte są dwie regulacje:

• wprowadzenie zwolnienia z obowiązku uzyskiwania zgody na zmianę przeznaczenia użytków rolnych klas I-III w odniesieniu do niektórych inwestycji prywatnych;
• wprowadzenie zwolnienia z obowiązku uzyskiwania zgody na zmianę przeznaczenia użytków rolnych klas I-III w odniesieniu do większości inwestycji celu publicznego.